Krajowa Rada Sądownictwa

A. Informacja ogólna

W pierwszym roku działalności Krajowa Rada Sądownictwa w nowym składzie obradowała na 18 posiedzeniach przez 38 dni. Rada podjęła łącznie 274 uchwały oraz zajmowała stanowiska i wyrażała opinie w sprawach kadrowych i problemowych.

Wszystkie posiedzenia poprzedzone były pracą w zespołach, które przygotowywały wnioski w sprawach kadrowych oraz projekty decyzji w innych sprawach. Wymagało to od członków Rady znacznego wysiłku i czasu.

Tak, jak i w okresie II kadencji członkowie Rady odbyli szereg spotkań z przedstawicielami najwyższych władz państwowych na tematy związane z problemami sądownictwa powszechnego i z przygotowywaniem jego reformy. Wskazywali, że powodzenie reformy uzależnione jest od szybkiego wprowadzenia uproszczonych procedur w sprawach karnych i cywilnych, od przyjęcia nowych rozwiązań organizacyjnych, a przede wszystkim od zabezpieczenia w budżecie środków na zrealizowanie reformy. Działania zmierzające do przyspieszenia postępowania sądowego, w sprawach mniej zawiłych pod względem prawnym i faktycznym, muszą być podejmowane kompleksowo i z odpowiednim wyprzedzeniem. Będzie to gwarantowało, że społeczeństwo szybko odczuje pozytywne efekty reformy.

Przewodniczący, rzecznik prasowy oraz inni członkowie Krajowej Rady Sądownictwa utrzymywali stałe kontakty z mediami. Problematykę informacyjną Rada uznaje za jedno z najważniejszych zadań. Społeczeństwo musi być na bieżąco informowane o rzeczywistych przyczynach niewydolności polskiego sądownictwa i o warunkach wyjścia z kryzysu. Rada zdecydowanie oponowała przeciwko wypowiedziom coraz mniej licznej grupy nieodpowiedzialnych polityków, którzy z ataków na orzecznictwo, sędziów i sądy, uczynili sobie program umożliwiający im zaistnienie na scenie politycznej. Na szczęście zdecydowana większość dziennikarzy odnosi się do polityków z dużą rezerwą i rzetelnie wyjaśnia społeczeństwu przyczyny zaistniałej sytuacji. Sędziowie nie powinni unikać kontaktów z mediami, a prezesi sądów winni zapraszać na narady sędziowskie posłów i senatorów ze swojego terenu, żeby rzetelnie przedstawiać im problemy wymiaru sprawiedliwości. Wymaga tego nie tylko czekająca nas reforma sądownictwa, ale i przygotowywane nowe Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz rozpoczęte prace ustawodawcze nad nową ustawą o Krajowej Radzie Sądownictwa.

W dniu 16 kwietnia 1998 r. Krajowa Rada Sądownictwa dokonała wyboru nowego Przewodniczącego. Został nim Włodzimierz Olszewski, Przewodniczący Wydziału II Karnego Sądu Apelacyjnego w Krakowie. Jest on osobą tak znaną i szanowaną w środowisku sędziowskim, że nie zachodzi potrzeba przypominania jego zasług dla sądownictwa polskiego.

Wiceprzewodniczącymi Rady zostali wybrani:

• Joachim Janik, Prezes Sądu Okręgowego w Opolu,
• Józef Iwulski, sędzia Sądu Najwyższego.

Na Rzecznika Prasowego Rady został ponownie wybrany sędzia Bogusław Moraczewski, Przewodniczący III Wydziału Karnego Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim.

Na posiedzeniu w dniu 5 maja 1998 r. w skład Prezydium Rady zostali wybrani:

• Irena Kamińska - sędzia Sądu Okręgowego w Łodzi,
• Bogusław Moraczewski - sędzia Sądu Okręgowego w Piotrkowie Trybunalskim,
• Maria Myślińska - sędzia Naczelnego Sądu Administracyjnego,
• Maja Rymar - sędzia Sądu Okręgowego w Krakowie.

Rada powołała również sześć zespołów problemowych:

• ds. prawa karnego
• ds. prawa cywilnego
• ds. skarg, orzeczeń sądów dyscyplinarnych i sprawozdawczości
• ds. kontaktów międzynarodowych
• ds. budżetowych i płacowych
• ds. nowelizacji ustawy o KRS.

W dniu 5 czerwca 1998 r. członków Krajowej Rady Sądownictwa przyjął Prezydent RP Aleksander Kwaśniewski. Prezydent wyraził uznanie dla pracy sędziów oraz troskę o przyszłość polskiego sądownictwa w związku z brakiem dostatecznych środków budżetowych na prawidłową realizację zwiększających się zadań. Opowiedział się za reformą sądownictwa sprzyjającą zwiększeniu dostępności społeczeństwa do sądów i przyspieszeniu postępowania sądowego oraz za uproszczeniem procedur.

Na posiedzeniu w dniu 22 września 1998 r. Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Sprawiedliwości - Janusz Niemcewicz przedstawił Radzie informację o aktualnym stanie prac nad reformą sądownictwa. Rada wyraziła zaniepokojenie przebiegiem prac nad tą reformą oraz sformułowała swoje stanowcze oczekiwania co do udziału członków Rady w tych pracach i uzyskiwania bieżących informacji o zamierzeniach Ministerstwa Sprawiedliwości już w fazie przygotowawczej.

Problematyce reformy i sytuacji w sądownictwie poświęcone było spotkanie przedstawicieli Rady z Przewodniczącym Sejmowej Komisji Sprawiedliwości i Praw Człowieka - Stanisławem Iwanickim w dniu 28 października 1998 r.

Jesienią 1998 r. roku zostały zaplanowane spotkania Prezydium Rady z Premierem Jerzym Buzkiem oraz z Wicepremierem Leszkiem Balcerowiczem. Do spotkań tych niestety nie doszło w okresie sprawozdawczym. Tematem spotkań miał być projekt rozporządzenia Prezydenta RP w sprawie wynagrodzeń sędziów sądów powszechnych.

B. Sprawy kadrowe

W okresie sprawozdawczym Rada rozpatrzyła sprawy dotyczące aż 1115 osób (dla porównania w okresie całej II kadencji - dotyczące 3585 osób). Przedstawiła Prezydentowi RP wnioski o powołanie na stanowiska sędziowskie odnośnie 744 osób, z czego do:

Sądu Najwyższego	-	10
Naczelnego Sądu Administracyjnego	-	22
sądów apelacyjnych	-	37
sądów okręgowych	-	223
sądów rejonowych	-	446
sądów wojskowych	-	6

Rada postanowiła nie przedstawić wniosków o powołanie w stosunku do 40 osób, z czego do:

Sądu Najwyższego	-	3
Naczelnego Sądu Administracyjnego	-	11
sądów apelacyjnych	-	9
sądów okręgowych	-	13
sądów rejonowych	-	4

Dwóch sędziów zostało przeniesionych w stan spoczynku na wniosek kolegium sądu.

Rada wyraziła zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska sędziego po ukończeniu 65 roku życia odnośnie 98 sędziów i nie wyraziła zgody odnośnie 163 sędziów. Uchwały w tych sprawach podejmowane były od 29 października 1998 r. w związku z kolejną zmianą ustawy - Prawo o ustroju sądów powszechnych. Sprawy te wzbudzają szereg kontrowersji nie tylko w środowisku sędziowskim.

Kwestionowany jest przez niektórych sędziów zarówno pogląd Rady, że zasadą jest odchodzenie sędziego w stan spoczynku po ukończeniu 65 roku życia, a przedłużenie wyjątkiem od tej zasady, jak i sposób postępowania w tych sprawach. Należy oczekiwać, że niebawem wątpliwości te zostaną wyjaśnione przez Trybunał Konstytucyjny i Naczelny Sąd Administracyjny.

Nową kategorią spraw sędziowskich są sprawy związane ze stwierdzaniem okoliczności powodujących utratę uprawnienia do uposażenia w stanie spoczynku. Postępowań w tych sprawach Krajowa Rada Sądownictwa wszczęła 51, z czego dotyczących:

sędziów Sądu Najwyższego w stanie spoczynku	-	11
członków rodzin zmarłych sędziów Sądu Najwyższego	-	5
sędziów sądu okręgowego w stanie spoczynku	-	18
członków rodzin zmarłych sędziów sądu okręgowego	-	10
sędziów sądu rejonowego w stanie spoczynku	-	3
członków rodzin zmarłych sędziów sądu rejonowego	-	4

Z grupy tej 17 osób (13 sędziów i 4 członków rodzin zmarłych sędziów) zostało pozbawionych prawa do uposażenia w stanie spoczynku lub prawa do uposażenia rodzinnego.

C. Problematyka ustrojowa, etatowa i płacowa

Sprawy związane z etatami i płacami pozostają w ścisłym związku z problematyką ustrojową. Jeżeli sądownictwo ma być rzeczywiście trzecią władzą, to muszą zostać spełnione wszystkie warunki, żeby w praktyce przestrzegane były zasady określone w Konstytucji RP. Silne i niezależne sądy oraz niezawiśli sędziowie są gwarancją każdego demokratycznego państwa.

Sądownictwo powszechne czeka kolejne rozszerzenie ich kognicji na sprawy karno-skarbowe i o wykroczenia. W sytuacji, gdy jak wynika ze sprawozdania Ministerstwa Sprawiedliwości, w 1998 r. wpływ spraw do sądów powszechnych zwiększył się o 28,4%, sądy nie są przygotowane organizacyjnie, kadrowo i lokalowo, do szybkiego wykonania zwiększonych zadań. W 1998 roku sądy powszechne załatwiły o 19,7% spraw więcej niż w 1997 r., a mimo tak wysokiego wzrostu załatwień, zaległość wzrosła o 26,3%. W sprawozdaniu tym Ministerstwo Sprawiedliwości wprost stwierdza, że "radykalnego polepszenia sprawności postępowań sądowych można będzie oczekiwać:

• po zabezpieczeniu pełnych obsad sędziowskich i administracyjnych
• po polepszeniu wyposażenia technicznego sądów, a często po równoczesnym polepszeniu wyposażenia lokalowego. Braki w obsadzie sędziowskiej nadal ograniczają możliwość opanowania wpływu spraw oraz zmniejszenia zaległości." (Na rok 1999 zgłoszono zapotrzebowanie na 961 etatów sędziowskich i 2551 administracyjnych, natomiast we wstępnym projekcie budżetu na 1999 r. przewidziano utworzenie 417 etatów sędziowskich i 1200 administracyjnych).

Krajowa Rada Sądownictwa nieustannie deklaruje Ministrowi Sprawiedliwości pomoc w rozwiązywaniu wszystkich problemów sądownictwa powszechnego. Mimo to, dopiero od niedawna dwóch członków Rady zaczęło uczestniczyć w pracach zespołu zajmującego się projektem nowego Prawa o ustroju sądów powszechnych.

Niepokój o przyszłość polskiego sądownictwa wyraziła również Sejmowa Komisja Sprawiedliwości i Praw Człowieka, która w dniu 25 listopada 1998 r. uchwaliła dezyderat skierowany do Prezesa Rady Ministrów w sprawie uregulowania płac sędziów w sądach powszechnych. Projekt rozporządzenia Prezydenta RP w tej kwestii pozostaje od kilku miesięcy nie tylko bez aprobaty Prezesa Rady Ministrów ale i bez odpowiedzi.

Od 13 maja 1998 r. Krajowa Rada Sądownictwa oczekuje na spotkanie z Premierem i to nie tylko w sprawach płacowych ale przede wszystkim w sprawach ustrojowych i warunków powodzenia reformy sądownictwa. Oczekujemy, że wrześniowa Konferencja Sędziów Polskich przyczyni się do nawiązania właściwego dialogu między władzą sądowniczą a władzą ustawodawczą i wykonawczą.

W dniu 27 stycznia 1999 r. Przewodniczący Krajowej Rady Sądownictwa sędzia Włodzimierz Olszewski oraz członek Prezydium Rady sędzia Maja Rymar występowali przed Trybunałem Konstytucyjnym w sprawie z naszego wniosku o stwierdzenie niekonstytucyjności zakazu zawierania związków małżeńskich między sędziami a adwokatami i radcami prawnymi. Trybunał Konstytucyjny uznał słuszność naszej skargi.

D. Kontakty międzynarodowe

Krajowa Rada Sądownictwa utrzymuje szerokie kontakty międzynarodowe. Gościła delegacje sędziów Sądu Najwyższego: Republiki Bułgarii, Republiki Słowackiej, Federacyjnej Republiki Brazylii i Królestwa Danii oraz misję studyjną Przedstawicielstwa Komisji Europejskiej. Na zaproszenie Rady przebywała w Polsce delegacja Wyższej Rady Prawa Ukrainy oraz delegacja Krajowej Rady Sądownictwa Republiki Węgierskiej. W grudniu 1998 roku delegacja Rady przebywała w Republice Czeskiej, a w lutym 1999 roku w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii Północnej. Dwóch członków Krajowej Rady Sądownictwa uczestniczyło w Międzynarodowej Konferencji Sędziów w Lizbonie. Jeszcze w 1999 roku planowana jest rewizyta delegacji Rady na Ukrainie.

Nawiązane zostały kontakty z Krajową Radą Sądownictwa Federacji Rosyjskiej, a wymiana delegacji planowana jest w 2000 roku.

Kontakty międzynarodowe służą przede wszystkim wymianie doświadczeń. Podnoszą prestiż sądownictwa polskiego i sprzyjają naszym dążeniom do pełnego włączenia się do wspólnoty europejskiej.